Արցախյան պատերազմ
1991 թ. վերջից գնալով ավելի էր ուժգնանում ԼՂՀ-ի դեմ Ադրբեջանի ագրեսիան: Անընդհատ ռմբակոծության թիրախ դարձան մայրաքաղաք Ստեփանակերտը և շրջակա հայկական բնակավայրերը: ԼՂՀ ինքնապաշտպանական ուժերը ձեռնամուխ եղան հակառակորդի կրակակետերի ոչնչացմանը: Այդ առումով կարևոր նշանակություն ունեցավ 1992 թ. հունվարին Կրկժանի ազատագրումը, որն ադրբեջանցի գրոհայինների ռազմական հենակետերից մեկն էր: Փետրվարի վերջին վերացվեց նաև Խոջալուի ռազմական խմբավորումը: Վերականգնվեց Ստեփաանակերտ – Ասկերան մայրուղու բնականոն գործունեությունը: Աշոտ Ղուլյանի (Բեկոր) գլխավորությամբ հայ ազատամարտիկները մոտեցան օդանավակայանին: Վիճակը շտկելու համար Ադրբեջանի Ժողովրդական ճակատը կազմակերպեց Խոջալուի մահմեդական բնակչության (հիմնականում ՝ ադրբեջանցիներ) կոտորածը ՝ փորձելով այն վերագրել հայկական կողմին: Խոջալուն ադրբեջանցիների առաջին պարտությունն էր:
Շուշիի ազատագրումը
Ստեփանակերտի խաղաղ բնակչության ռմբակոծումը երկու տարի շարունակ կատարում էին Շուշի քաղաքից: Մայրաքաղաքը կաթվածահար վիճակում էր: Բնակչությունը հիմնականում գտնվում էր ապաստարաններում: Մշակվեց Շուշիի ազատագրման խիստ գաղտնի ծրագիրը, որը կոչվեց «Հարսանիք լեռներում»: 1992 թվականի մայիսի 9-ին Արցախի ազատամարտիկները, Արկադի Տեր-Թադևոսյանի (Կոմանդոս) հրամանատարությամբ, ազատագրեցին հայոց պատմական Շուշի քաղաքը: Շուշիի ազատագրումը հայ ազատամարտիկների հավաքական ուժերի (շուրջ 60 ջոկատ) անձնուրաց գործողությունների արդյունք էր: Շարունակելով առաջխաղացումը ՝ ԼՂՀ ինքնապաշտպանական ուժերը 1992 թվականի մայիսի 18-ին ազատագրեցին Լաչինը: Լաչինը դարձավ մարդասիրական միջանցք ՀՀ – ի և ԼՂՀ – ի միջև, որտեղով սնունդ, վառելանյութ, դեղորայք և առաջին անհրաժեշտության այլ ապրանքներ էին առաքվում արցախահայությանը: Ագրեսորը ՝ Ադրբեջանը, չհաշտվեց պարտության հետ և 1992 թվականի ամռանը օտարերկրյա վարձկանների օգնությամբ հարձակվեց ԼՂՀ հյուսիսային շրջանների վրա: Թշնամին գրավեց ու ավերեց Շահումյանի շրջանը, Մարտակերտի շրջանի մի մասը: ԼՂՀ – ում ստեղծվեց Պաշտպանության պետական կոմիտե (ՊՊԿ) ՝ Ռոբերտ Քոչարյանի գլխավորությամբ: ՊՊԿ – ն հսկայական աշխատանք կատարեց. նա ոչ միայն կազմակերպեց արցախահայության ինքնապաշտպանությունը, այլև իր ձեռքում կենտրոնացրեց ԼՂՀ գործադիր իշխանությունը: Հենց ՊՊԿ – ի ջանքերով կազմավորվեց ԼՂՀ մարտունակ բանակը: 1993 թվականի գարնանը Արցախի ինքնապաշտպանական ուժերն սկսեցին ազատագրել ադրբեջանցիների կողմից բռնազավթված հայկական տարածքները: Ազատագրվեց Մարտակերտի շրջանի զգալի մասը: Պաշտպանական նպատակ էր հետապնդում ԼՂՀ ինքնապաշտպանական ուժերի կողմից Քելբաջարի, Ֆիզուլու, Ջաբրաիլի, Աղդամի շրջանների ազատագրումը: Արցախյան պատերազմում հերոսաբար զոհվեցին Մոնթե Մելքոնյանը (Ավո), Աշոտ Ղուլյանը (Բեկոր), Շահեն Մեղրյանը, Լեոնիդ Ազգալդյանը և ուրիշներ: ԼՂՀ ռազմական հաջողությունները կարևոր նշանակություն ունեցան: Համոզվելով, որ զինված ճանապարհով չի կարող ընկճել արցախահայությանը ՝ Ադրբեջանը 1994 թվականի մայիսի 12 – ին ՌԴ և Մինսկի խմբի ակտիվ ջանքերով հարկադրված զինադադար կնքեց:
Լևոն Սողոմոնյան 